«La pengane bli verande der dei er tente»

La pengane bli verande der dei er tente

Jonas Gahr Støre, Trygve Slagsvold Vedum og co har tala: Ei oppdrettsnæring som opererer med såkalla superprofitt må avstå frå 40 prosent av denne, i form av det som kallast grunnrentebeskatning. Med andre ord må dei betale for å nytte sjøareal, og for eventuelle ulemper som Ola og Kari blir påført. Det blir peika på at det land og hav som desse får nytte i arbeidet med å produsere laks og ørret er vår sams eigedom, og at vi alle skal ha vår godtgjersle og vederlag for at dei får nyte eit antatt privilegium. Då i form av auka skatt på det som blir definert som avkastning ut over det ein kan rekne som normalt i norsk næringsliv.

Det er ingen tvil om at oppdrettsnæringa har hatt gode tider, og tent gode pengar. Store pengar. Faktisk så store at det har fått styresmaktene våre til å røyse på øyra, og meine at «laksebaronane» i for liten grad yter sin skjerv til fellesskapet. Det er vel kjent at i vår vesle, norske andedam let ein seg sjeldan be to gongar dersom ein kan finne midlar som kan skattleggjast, og/eller verksemd som kan påleggjast avgifter.

Oppdrett av laks og ørret langs norskekysten er av høvesvis ny dato. Næringa skaut fart utover på 70-talet, med pionerar som Sivert Grøntvedt, Erling Osland, Thor Mowinckel, Kristen Strømmen og mange fleire i spissen. Utsette kystsamfunn fekk eit nytt bein å stå på, og etter ganske så få år fann ein oppdrettsmærar i fjordar og sund alle vegar. Norskekysten er skreddarsydd for denne type verksemd, og i dei aller fleste tilfelle vart oppdrettsnæringa helsa velkomen med opne armar. Ein fekk aktivitet og arbeidsplassar der ein tidlegare førde ein dagleg kamp mot nedleggjing av kystsamfunn, med det spøkelset som heiter fråflytting.

Men det kom ikkje gratis. Næringa var kapitalkrevjande, spesielt i etableringsfasen, og ein måtte smørje seg med tålmod før overskota kom. Utviklinga skjedde mykje etter prøve-og-feile – metoden, men sakte og sikkert kom ein til trygg soliditet, tente pengar, og kunne byggje vidare stein på stein. Konjunkturane veksla, men dei som takla både opp-og nedturane, og hadde den naudsynte tillit i banken sto løpet ut. Sprintarane vart hekta av, og maratonløparane inntok sigerspallen. Premien kom seinare, i form av dei lite smigrande nemningane «laksebaronar med superprofitt».

Belasta ord! Nokon tener meir pengar enn det som styresmaktene finn tillateleg og rimeleg. Auka skatt blir svaret, og det politiske miljøet har lett spel når debatten tek laus. Nokon er formastelege nok til å ta til motmæle, og merkelappane blir umiddelbart klistra på dei: Grådige kapitalistar, skattesnytarar, parasittar som veltar seg i utbytebetalt luksus utan å gjere opp for seg. Argumenta blir vinkla mot gratis bruk av urørd natur, og den trygda åleinemora som må betale for kalaset der dei få priviligerte svingar seg i festrus i ballsalen.

Er det slik? Får den trygda åleinemora meir å leve av når oppdrettarane må svare den omtala grunnrenteskatten? Blir barnehageplassen rimelegare, straumen billegare? Kan ho lene seg attende i stolen, vel vitande om at kvardagen blir lettare? Blir minstepensjonisten lysare til sinns, og kan sjukepleiaren sjå fram til større saldo på kontoen og kortare vakter?

Eg tvilar. Eg er sterkt i stuss om dei som står nederst på rangstigen, og dei som blir definert som «vanlege folk» vil sjå særleg mykje att av 40-prosenten. Kva med å snu på flisa? La pengane bli verande der dei er tente, og brukte til nye investeringar, trygging av kjærkomne arbeidsplassar og spin off-effektar rundt om i lokalmiljøa og i landet elles. Ordførarar og lokalt folkevalde må gjerne både forlange og forvente at den velståande oppdrettaren spyttar i når barnehagen skal opprustast, ein ny fløy byggjast på barneskulen, og opne lommeboka når idrettslaget treng nokre kroner. Dersom eg kjenner dei rett, så gjer dei det meir enn gjerne. Dei veit så inderleg vel at skal verksemda deira bløme og trivast, så treng dei eit velfungerande apparat rundt seg, Dei sit ikkje åleine på ein holme og nynnar til tonane av «Pengegaloppen». Dei aller fleste har sikkert til smør på skiva med god margin, men truleg har dei og røynt at Åsmund Olavson Vinje var inne på noko då han kalla pengar for «storkna mannesveitte».

Eg trur ikkje at grunnrenteskatten blir betre nytta ved at han tek omvegen om Oslo. La heller grunnrenta manifestere seg i aktivitet og lønsam verksemd der begge delar kanskje elles hadde vore fråverande. Og så får vi akseptere at oppdrettaren har ny, fin bil, bur standsmessig, og har nokre kroner liggande på lur til ein rainy day. Det må då vere betre enn at lovnaden om at store delar av grunnrenteskatten skal attende til kommunane endar med nytt høgtalaranlegg i kommunestyresalen, tilsetjing av ein oppvekstkonsulent, og to assisterande rådmenn der ein tidlegare hadde berre ein.